Poważnym i częstym kobiecym schorzeniem intymnym jest obok zapalenia jajników lub nadżerki również endometrioza, nazywana też gruczolistością zewnętrzną.
Endometrioza polega na rozroście błony śluzowej w macicy, aczkolwiek poza jamą macicy. Schorzenie to najczęściej dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, czyli regularnie miesiączkujących, ponieważ ogniska zapalne choroby uzależnione są od hormonów, zmieniających się w czasie całego cyklu menstruacyjnego. Endometrioza ma charakter dziedziczny i wykazuje się zwiększeniem produkcji estrogenów. Na chorobę tę większe prawdopodobieństwo zachorowania mają więc córki bądź siostry pacjentek ze stwierdzoną endometriozą.
Podczas endometriozy krew menstruacyjna nie ma odpływu, dlatego też tworzą się skrzepy oraz torbiele na jajnikach i jajowodach. Z każdym cyklem zmiany chorobowe mogą powiększać się i przenosić, co więcej, na wskutek nadmiernego złuszczania błony śluzowej pacjentki często odczuwają dokuczliwy, silny ból. Konsekwencją nieleczonej endometriozy może też być bezpłodność lub okresowa niepłodność.
Zmiany chorobowe w przypadku endometriozy najczęściej dotyczą wewnętrznej jamy otrzewnej, chociaż ogniska zapalne tworzą się także nierzadko na szyjce macicy lub w okolicach pęcherza moczowego. Na skórze występują zazwyczaj niewielkie guzki i zrosty. Początkowo jednakże choroba rozwija się bardzo wolno i niemalże bezobjawowo, dlatego aby jej zapobiec warto regularnie poddawać się badaniu cytologicznemu.
Generalnie endometrioza najczęściej objawia się bólem w okolicach miednicy oraz zaburzeniami cyklu menstruacyjnego z obfitymi krwawieniami. Nierzadko objawy te doprowadzają do niedrożności jajowodów i zaburzenia zdolności rozrodczych, co w konsekwencji prowadzić może też do bezpłodności. W niektórych przypadkach może także pojawić się krwawienie z przewodu pokarmowego oraz krwiomocz.
Leczenie w przypadku endometriozy przebiega zazwyczaj wyłącznie objawowo i polega na podawaniu środków farmakologicznych, hamujących wydzielanie tak zwanych gonadotropin. Celem leczenia jest zmniejszenie poziomu estrogenów, przez co zahamowane zostaną zmiany skłonne do krwawień. W niektórych przypadkach stosuje się również leczenie operacyjne, które polega po prostu na wycięciu ogniska choroby. Należy jednak pamiętać, iż endometrioza może stworzyć wkrótce nowe ogniska chorobowe w innych miejscach.
W najtrudniejszych i najpoważniejszych przypadkach konieczne okazuje się również wycięcie jajnika, szczególnie jeśli został już naruszony przez torbiele. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż zażywanie środków antykoncepcyjnych znacznie zmniejsza bóle menstruacyjne, związane bezpośrednio z endometriozą.